Zerdeçal Nedir? Kullanım Alanları Nelerdir?

Zerdeçal; zencefilgiller familyasına ait, büyük yapraklı, sarı çiçekli otsu bir bitkidir. Bitkinin toprak altındaki kökü yumurta şekline benzerken, yan kökleri parmağı anımsatır. İç yüzü sarımsı bir renge sahip olan zerdeçalın hafif acı bir tadı bulunmaktadır.

Zerdeçal halk arasında hint safranı, safran kökü, zerdeçöp, zerdeçav ve sarı boya olarak da bilinir. Bitkinin botanik bilim literatüründeki ismi Curcuma Longa iken Türkiye’de yaygın olarak kullanılan “zerdeçal” ismi Farsçadan gelmektedir. Kaynaklara göre “zerd” (sarı) ve cup (odun) kelimelerinden türeyen isim, dilimize önce “zerdeçöp” olarak girer. Daha sonra zaman içinde evrilerek halk arasında zerdeçal ismini alır.

Boğaz Ağrısı için Ne Zaman Doktora Gitmek Gerekir? yazımızı okumak için bağlantıya tıklayabilirsiniz.

Her mevsime uyum sağlayamayan, daha çok tropik iklimi seven zerdeçalın ana vatanı Doğu Hindistan’dır. Bu nedenle zerdeçal, ülkemizde hint safranı olarak da bilinir. Hindistan dışında Güney Asya’da yer alan Pakistan, Çin ve Bangladeş gibi ülkelerde de zerdeçal yetiştirilmektedir. Ülkemizde ise iklim koşullarından dolayı yalnızca Akdeniz bölgesinde, sınırlı miktarda zerdeçal yetiştirilir.

Zerdeçalın Botanik Özellikleri

Tropik iklimde yetişen zerdeçal 1 metreye kadar uzayabilir. Zambağa benzeyen koyu yeşil yaprakları 50 – 80 cm uzunluğunda, 7 – 25 cm eninde, ovat – lanseolat şeklindedir. Yaprağının ortasında ana damarı, ondan paralel olarak sağa ve sola uzanan yan damarları bulunur. Curcuma Longa olarak da bilinen zerdeçal bitkisinin yaprak sapları kısa tüylüdür.

Bitkinin çiçeği ise ortalama 10 – 15 cm boyunda ve 5 – 7 cm enindedir. Ana kökü yumru şeklinde olup, rizomları parmak kalınlığında boğumlu bir yapıya sahiptir. Rizomların dışı kahverengiyken içi sarı ya da kırmızımsı bir renkte olur. Ana rizom ortalama 4 cm uzunluğunda ve 3 cm çapındayken yanal rizomlar hafif kıvrık bir forma sahiptir.
Bitkinin gıda sektöründe veya diğer alanlarda en çok kullanılan kısmı rizomlardır.

Zerdeçalın Kullanım Alanları Nelerdir?

Zerdeçalın en sık kullanıldığı alan gıda sektörüdür. Toz haline getirilen zerdeçal özellikle Güney Asya ülkelerinde baharat olarak tüketilir. Ayrıca gıda boyası olarak kullanılabildiği gibi bazı ülkelerde süt veya smoothie gibi içecekleri tatlandırmak için de tercih edilir.

Zerdeçalın toz halinde mutfaklarda kullanılabilmesi için çeşitli işlemlerden geçmesi gerekir. Öncelikle bitkinin rizom adı verilen yatay kökleri temizlenir ve 30 – 35 dakika boyunca kaynatılır. Ardından o anki koşullara göre fırında veya güneş altında kurutulur. Kökler kuruduktan sonra öğütülerek baharat olarak kullanılır.

Elde edilen baharat birçok ülkede safran yerine kullanılmaktadır. Ayrıca bazı kültürlerde söğüş, pilav ve çeşitli sebze yemeklerine çeşni olarak eklenir.

Zerdeçalın toz hali market raflarında kolaylıkla bulunabilirken, kabuk formu daha çok aktarlardan temin edilir. Ana vatanı Güney Asya olan zerdeçalın taze köklerine ulaşmak ise ülkemizde çok kolay değildir. Zira Türkiye’de yalnızca Akdeniz bölgesinde, oldukça sınırlı sayıda çiftçi tarafından zerdeçal üretimi yapılır. Yine de doğal ürün satışı yapılan yerlerde ve zincir marketlerde zerdeçalın taze köklerine ulaşmak mümkün olabilir. Taze zerdeçal kabukları soyulup dilimlenerek ya da rendelenerek tüketilebilir. Çorba, salata ve içeceklerde kullanımı yaygındır. Hoş bir lezzet ve aroma verir.

Zerdeçal, tıbbi bitkiler sınıfında yer alır. Sağlık yararları nedeniyle çok uzun yıllardır tedavi amaçlı kullanım alanına da sahip olmuştur. Özellikle yoğun olarak yetiştirildiği Uzak Doğu ülkelerinde geleneksel tıbbın araçlarından biri olarak kabul edilir. Zerdeçal üzerine yapılan bilimsel araştırmalar zamanla bitkinin Batı dünyasında da kabul edilip kullanılmasıyla sonuçlanmıştır. Bugün birçok destekleyici üründe zerdeçal yaygın olarak yer almaktadır.

Zerdeçal daha çok gıda maddesi olarak bilinse de kullanım alanı oldukça geniştir. İçeriğinde yüksek miktarda curcumin pigmenti barındıran zerdeçalın yoğun sarımsı rengi, bu bitkinin boyar madde olarak kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Bu nedenle ipek kumaş veya deri gibi hassas tekstil ürünlerinin boyanmasında sıklıkla tercih edilir.

Zerdeçal aynı zamanda kozmetik sektöründe de yoğun olarak kullanılır. Özellikle parfüm aromaları ve cilt için maske üretiminde sıklıkla tercih edilir. Bazı etnik grupların zerdeçalı kına olarak da kullandığı bilinmektedir. Ayrıca çeşitli kaynaklarda, geçmişte turnusol kağıdı yerine zerdeçal kağıtlarının kullanıldığı ifade edilir.

C Vitamininin Hayatımızdaki Yeri içeriğimize de göz atmak için linke tıklayabilirsiniz.

Kaynaklar
https://www.etimolojiturkce.com/kelime/zerdeçal
https://tibuad.istanbul.edu.tr/tr/content/blog/curcuma-longa-(zerdecal)
https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-662/turmeric
https://www.medicalnewstoday.com/articles/306981
https://en.wikipedia.org/wiki/Turmeric