Ballı Bitkiler Nelerdir? Hangi Bitkilerden Bal Olur?

Ballı bitkiler olarak adlandırılan bitki türleri, arıların bal, polen ve propolis üretimi için nektar topladığı çok farklı türde bitkileri ifade eder. Nektar ve salgı veren meyveler, sebzeler, çeşitli çalılar ve ağaçlar, bal üretiminin ilk kaynağını oluştururlar. Arıların ve bitkilerin ilişkisi sadece bal üretimine dayalı değildir. Bitkilerin tozlaşması ya da diğer adıyla polenleşmesi için arılara ihtiyacı vardır. Şimdi hangi bitkilerden bal olur sorusunun cevabını vermeden önce balın nasıl oluştuğuna değinerek başlayalım.

Boğazınızı Rahatlatacak Bal İçeren Tarifler konusunu ele aldığımız içeriğimize bağlantı üzerinden ulaşabilirsiniz.

Bal Nasıl Olur?

Bal yapımı, bir arının bir çiçeğe konması ve tatlı sıvı nektarı emmesiyle başlar. Toplayıcı görevinde olan işçi arılar, çiçeklerden topladıkları nektarları, vücutlarında bulunan bal midesi olarak adlandırılan özel bir torbada saklarlar. Kovana geldiklerinde diğer işçi arılar nektarı peteklere çeker. Çektikleri nektarı belirli bir süre boyunca çıkarıp tekrar içerler. Bu sırada midelerinde bulunan özel enzimler nektarlara yapışır.

Peteklere çekilen nektar sıvısı üzerinde kanat çırparlar ve nektarı kurutarak bal oluşumunu sağlarlar. Son olarak da petek hücrelerini balmumu ile kapatırlar. Türlerine göre değişiklik gösterse de arılar yarım kilo bal yapmak için yaklaşık 2 milyon çiçeği ziyaret ederler.

Hangi Bitkilerden Bal Elde Edilir?

Balın oluşum sürecini detaylı şekilde açıkladıktan sonra ballı bitkiler yani bal üretiminde nektar ve salgı alınan bitki türlerinden bahsedebiliriz.  Bal üretimi için arıların dolaştığı sayısız bitki türü bulunur. Arıların farklı mevsimlerde nektar topladığı bitkilerin çiçekleri, ya da salgı aldıkları ağaçlar oluşan balın rengini, tadını ve kıvamını etkiler. 

En çok bilinen çiçek balı, çok çeşitli çiçeklerin nektarlarından toplanarak elde edilen bal türünü ifade eder. Sıklıkla karşılaşılan çiçek balı terimi, başlangıçta herhangi bir özel çiçek çeşidini ya da üretim yöntemini ifade etmez. Bunların içinde aşağıdaki türlerin yer alabileceği gibi, sıralanan ballı bitkilerden tek başına da bal elde edilmektedir.

Salgı balı ya da en çok bilinen ismiyle orman balı ise arıların çam, meşe, sedir gibi ağaçlarda bulunan aracı böceklerden ya da bitkilerin canlı kısımlarından aldıkları salgılarla elde edilen bal olarak tanımlanabilir. Ağaçlardan elde edilen balların hepsi salgı alımıyla gerçekleşmez. Arılar, ıhlamur, akasya, iğde gibi ağaçların çiçeklerinden nektar alırken köknar ve çam gibi ağaçlardan da salgı alırlar.

Ülkemizde ve dünyada arıların en verimli şekilde nektar ve salgı aldıkları belli başlı ballı bitkiler:

Çam

Yazın sonlarında başlayıp sonbahar mevsiminde salgı veren türlerin başında gelir. Arılar kızılçam ve sarıçamda bulunan çam özsuyundan faydalanarak çam balı yaparlar. Çam balı diğer birçok bal türüne göre koyu renkli olup kendine has bir kokuya sahiptir. Ayrıca çiçek ballarına göre daha uzun süre muhafaza edilebilir.

Akasya

Akasya ağacı ballı bitkilerdendir. Ağacın, yalancı akasya adıyla bilinen bir türünde bulunan Robinia pseudoacacia çiçeklerinden toplanan nektardan elde edilir. Nisan ve mayıs aylarında çiçeklenir. Besin ve antioksidan bakımından oldukça zengin olan akasya balı, dünyada en çok rağbet gören ballar arasında yer alır. Oldukça açık renkli ve hoş kokulu olup, kendine özgü bir tada sahiptir.

Ihlamur Çiçeği

Arıların bahar ve yaz başlangıcında, ıhlamur ağacı çiçeklerinden topladıkları nektarlarla oluşur. Tek çiçek balı olarak da adlandırılan monofloral bal çeşididir. Ihlamur bal alımı için en üretken ağaçlardan biridir. Klasik çiçek balına göre daha koyu kıvamlı olup, oldukça açık bir renge sahiptir. Yoğun aroması ve hoş kokusu ile aranılan ballardan biri olarak kabul edilir.

Adaçayı

Tıbbi ve aromatik bir bitki olan adaçayı, aynı zamanda ballı bitkilerdendir. Açık renkli hafif bir bal elde edilir. Yavaş kristalize olduğu için bal üreticileri tarafından diğer çiçek ballarının içinde kullanımı yaygındır.

Ayçiçeği

Arıların nektar aldığı bitkilerden biri de ayçiçeğidir. Hafif bir tada ve açık sarı altın renge sahiptir. Tatlı bir bal elde edilir. Hafifliği ve yaygınlığı nedeniyle birçok çiçek balının içinde bulunur. Ham ayçiçeği yağı çok hızlı kristalize olur ve balmumu görünümü alması doğaldır.

Yonca

Mayıs’ta çiçeklenmeye başlayıp Eylül’e kadar nektar vermeye devam eden Yonca, oldukça yaygın yetişen ballı bitkilerden biridir. Dünyanın birçok bölgesinde hasat edilir ve özellikleri yöreye bağlı olarak değişebilir. Bu durum balın tadı ve kıvamına da yansır. Genellikle hafif, ekşi-tatlı bir lezzete sahiptir. Tatlandırma amacıyla soslarda kullanımı yaygındır.

Kekik

Hoş kokulu, çok yıllık ve yaygın bir bitki olan kekik, arıların sevdiği ballı bitkilerdendir. Kekiğin kendine has kokusu ve yoğun aroması, arıların topladığı nektara da nüfuz eder. Ortaya çıkan kekik balı, açık renkli tatlı notalardan, kehribar renkli daha güçlü tatlara varan çeşitliliğe sahip olabilir. Enzim içeriği bakımından oldukça zengin olan kekik balı, ülkemiz dahil olmak üzere dünyanın birçok yerinde yaygın olarak üretilir.

Narenciye

Ballı bitkiler arasında en sevilen türlerden biri turunçgillerdir. Narenciye balı, arıların limon, mandalina, portakal çiçeği gibi turunçgillerin çiçeklerinden elde ettiği nektarlardan üretilir. İyi bir narenciye balı, ayırt edici bir tatla gelir. Hoş kokulu, ferahlatıcı bir lezzete sahiptir. Bitki çaylarını tatlandırmak için en iyi ballardan biridir. Çabuk kristalleşir.

Karahindiba

Sarı çiçekli karahindiba bitkisi ballı bitkiler arasında yer alır. İlkbaharın başında açarlar ve genellikle ilk elde edilen ballardan biridir. Gerçek karahindiba balı, oldukça az bulunur çünkü az hasat edilir. Çok lezzetlidir ve sağlıklı bir tatlı atıştırmalık alternatifi olabilir. Açıktan koyuya değişen kehribar rengine sahiptir. Hızlı kristalleşir.

Kestane

Kestane ağacının çiçekleri arıların nektar toplamak için uğradıkları bitkilerdendir. Elde edilen balın rengi koyu, tadı hafif acımtıraktır. Kestane balının, kendine özgü keskin ve baharatlı bir kokusu vardır. Ülkemizde ve Avrupa ülkelerinin çoğunda yaygın olarak üretilir. Kestane ağacı belirli zamanlarda bitki özsuyu da verir. Böyle bir durumda elde edilen bal salgı balı olarak nitelendirilir.

Püren

Aranılan kıymetli ballardan biri olan püren balı, arıların püren bitkisinden ilkbahar ve sonbaharda aldıkları nektarlar sayesinde elde edilir. Püren, flavonoidler ve fenolik asit bakımından en zengin ballardan biridir. Genellikle koy renkli bir görünüme, güçlü aromaya ve keskin bir tada sahiptir.

Harnup

Keçiboynuzu ya da diğer adıyla harnup ağaçlarının çiçekleri arıların sevdiği bitki türleri arasında yer alır. Oldukça lezzetli ve aromatik tada sahip bir bal elde edilir. Monofloral denilen tek tip bal ortaya çıkar. Akdeniz ikliminin hâkim olduğu bölgelerde, sonbahar zamanı açan çiçeklerden alınan nektarla yapılır.

Sedir

Sedir ağacı bitkisi, dönemsel olarak salgı verir. Arılar bu salgıları toplar ve sedir balı üretimi bu şekilde başlar. Sedir ağaçları sürekli salgı vermediği için nadir üretilen ballardan biridir. Ülkemiz bu salgı balının ya da dünyada bilinen adıyla honeydew balının en çok elde edildiği yerlerden biridir.

Arılar Nasıl ve Neden Propolis Üretir? Sorusunu ele aldığımız içeriğimize bağlantı üzerinden ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar:

https://www.aricilikgazetesi.com.tr/aricilik/11-balli-bitkiler-aricilik-gazetesi-turkey-beekeeping-newspaper-guner-kayral.html

https://tr.wikipedia.org/wiki/Monofloral_bal

http://www.turktarim.gov.tr/Haber/440/ne-nedir

https://diethive.com/dandelion-honey/

https://www.ariciyim.com/akasya-bali-ve-faydalari

http://www.balder.org.tr/sunumlar/AUSUE_Semineri_DB_Sunumu_(No_12).pdf